Kompetencje zdrowotne to kompetencje przyszłości. Od tego, jakie podejmujemy decyzje zdrowotne będą zależały nasze zdrowie i jakość życia. Gra "Wygraj Zdrowie: to świetna zabawa budująca kompetencje zdrowotne: ćwiczy krytyczne myślenie, pokazuje jak rozpoznawać ryzyko, buduje napięcie związane z podejmowanymi decyzjami zdrowotnymi oraz uczy komunikowania w grupie.
Zdrowie – czym właściwie jest i co je warunkuje
W trakcie Pandemii Covid 19 oraz w popandemicznej rzeczywistość słowo zdrowie jest odmieniane przez wszystkie przypadki. Jak o nie dbać? Jak go nie stracić? Jak być zdrowym? Co właściwie znaczy bycie zdrowym – odpowiedź wydaje się prosta i oczywista. Jednak bycie zdrowym to nie tylko brak choroby czy niedomagania. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zdrowie to znacznie szersze pojęcie. W preambule konstytucji WHO, wydanej w 1948 r., pojęcie zdrowia sprecyzowano jako „stan pełnego dobrostanu fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby lub niedomagania”. Określenie to zostało uzupełnione o sprawność niezbędną do prowadzenia efektywnego życia społecznego i ekonomicznego, podkreślono też wagę dobrego samopoczucia duchowego.
Powyższa definicja ukazuje holistyczne postrzeganie zdrowia, zawarte w wymiarach takich jak:
- zdrowie fizyczne - prawidłowe funkcjonowanie organizmu i jego poszczególnych układów oraz organów wewnętrznych;
- zdrowie psychiczne - zachowanie równowagi wewnętrznej, które pozwala na wykorzystanie posiadanych umiejętności w harmonii z uniwersalnymi;
- wartościami społecznymi; zdolność do rozpoznawania i wyrażania własnych emocji; współczucie dla innych; radzenie sobie ze stresem;
- zdrowie społeczne - umiejętność utrzymywania prawidłowych relacji z innymi ludźmi, adekwatnego odgrywania różnych ról i funkcji społecznych;
- zdrowie duchowe - zdolność do odkrycia sensu istnienia człowieka, umiejętność przestrzegania zasad i sposobów postępowania zapewniających wewnętrzny spokój, ale też dokonywania wyborów uwzględniających wyższe wartości; siła do radzenia sobie z wyzwaniami codzienności.
Wszyscy chcemy być zdrowi. Nasze zdrowie zależy jednak od wielu czynników, takich jak styl życia, warunki środowiskowe (społeczne i fizyczne), cechy dziedziczne czy system opieki zdrowotnej i jego sprawność. Na niektóre czynniki nie mamy wpływu jednak na wiele z nich tak a bardzo istotnym z nich jest nasz styl życia. Przytaczając za J. Karskim, styl życia to inaczej sposób bycia, nawyki i czynności, powstające w wyniku wzajemnego oddziaływania człowieka i warunków, w jakich on żyje. To także indywidualne wzorce zachowania i osobiste cechy charakteru. Styl życia jest uwarunkowany wiedzą i przekonaniami na temat świata, życia i własnej osoby, systemem wartości i indywidualnymi doświadczeniami w zakresie zdrowia.
Na kanwie wcześniejszych definicji powstało pojęcie zdrowy styl życia, na który składają się aktywność fizyczna, przestrzeganie zasad zdrowego odżywiania, higiena pracy i odpoczynku (w tym snu), umiejętność opanowania stresu. Ponad to za R. Przywędą są to także „zachowania abstynenckie, wyzbycie się konfliktowości i agresji w stosunkach z ludźmi na rzecz postaw spolegliwych i tendencji do zgodnego współżycia, optymizm życiowy wyrażający się przewagą stanów zadowolenia i sztuką cieszenia się z codziennych zdarzeń”.
Kompetencje zdrowotne – czym są i jak je rozwijać?
Zachowania zdrowotne ludzi ulegają zmianom w ciągu całego życia, jednak najważniejszym okresem ich intensywnego kształtowania jest dzieciństwo i młodość. Pomagać w edukacji zdrowotnej dziecka mogą zarówno rodzice jak i nauczyciele, czy osoby, które są dla dziecka autorytetem. Rozwijanie kompetencji zdrowotnych (Health competences) to między innymi nabywanie wiedzy o zdrowiu, samoświadomość zdrowotna, dbałość o zdrowie osobiste oraz promowanie zdrowego stylu życia.
Kluczowymi elementami kompetencji zdrowotnych są nawyki oraz umiejętności w zakresie zdrowego odżywiania, odpowiedniej higieny ciała i umysłu; spędzania czasu wolnego; aktywności fizycznej; korzystania z opieki zdrowotnej (profilaktyki, regularnych wizyt stomatologicznych, szczepień) oraz samokontroli stanu zdrowia. Dzieci i młodzież muszą nauczyć się dokonywania właściwych wyborów, które mają wpływ na ich zdrowie (zdrowa dieta, regularny i dobry sen, unikanie używek, przeciwstawianie się podejmowaniu szkodliwych dla zdrowia zachowań i aktywności)
Aby wspierać kształtowanie i budowanie kompetencji zdrowotnych dzieci i młodzieży został ustanowiony Program Edukacji Zdrowotnej, wpisany do podstawy programowej przedszkoli i szkół w Polsce. W podstawie programowej wiedza z zakresu edukacji zdrowotnej związana jest z takimi przedmiotami jak edukacja przyrodnicza i wychowanie fizyczne. Jednak treści dotyczące kompetencji zdrowotnych mogą być realizowane także na innych przedmiotach takich jak edukacja społeczna, językowa, polonistyczna oraz plastyczna czy muzyczna – zależnie od doboru werbalnych i niewerbalnych środków wyrazu i sposobu przekazania wiedzy.
Naprzeciw rosnącym potrzebom edukowania w zakresie zdrowia wychodzi Interdyscyplinarny Zespół Naukowy z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wygraj Zdrowie- gra planszowa wspierająca edukację zdrowotną
Zdrowia kupić nie można. A czy można je wygrać? Jak się okazuje - tak!
Interdyscyplinarny zespół naukowy z dziedzin takich jak epidemiologia, socjologia zdrowia, psychologia, medycyna, zdrowie publiczne, kulturoznawstwo stworzył unikalną i innowacyjną grę planszową „Wygraj Zdrowie!” uczącą dzieci budowania i kształtowania kompetencji zdrowotnych. Proponowana gra wpisuje się w niszę w zakresie gier o zdrowiu dla dzieci i młodzieży w wieku 12-15 lat. Dostępne na rynku gry dla powyższej grupy wiekowej nie mają waloru edukacyjnego. Wygraj zdrowie! bazuje na wiedzy opartej o dowody i badania naukowe oraz przyjmuje wielowymiarową perspektywę na kompetencje zdrowotne.
Gra planszowa „Wygraj Zdrowie!” oprócz solidnej dawki wiedzy dostarcza mnóstwa rozrywki. Rozgrywki są krótkie (30 minutowe), a mnogość scenariuszy zapewnia ich urozmaicenie oraz niepowtarzalność. Formuła gry „współpracuj- rywalizuj” pozwala na dostosowanie jej do większych grup młodych osób – nie tylko na szkolnych zajęciach, ale także w domach kultury, obozach młodzieżowych czy wreszcie w gronie rodziny. Rywalizacja podnosi także efektywność przyswajanej wiedzy a zabawne sytuacje powodują, że pozostaje ona na długo w pamięci.
Nie czekaj dłużej tylko Wygraj Zdrowie już dziś!
Autor: Jadwiga Winiarska
Źródła:
Karski, J. B. (1999). Promocja zdrowia z perspektywy ostatniej dekady XX wieku. W: J. B. Karski (red.),
Promocja zdrowia. Warszawa: IGNIS.
Przewęda, R. (1999). Promocja zdrowia przez wychowanie fizyczne. W: J. B. Karski (red.), Promocja
zdrowia. Warszawa: IGNIS.
Woynarowska, B. (2010). Edukacja zdrowotna. Warszawa: PWN.
Żuchelkowska, K. (2013). Edukacja zdrowotna w przedszkolu. Bydgoszcz: Wyd. UKW.