Lasy mają ogromne znaczenie przy filtracji zanieczyszczeń, produkcji tlenu, oczyszczaniu wód, a także ochronie przed osuwiskami. Są atrakcyjnym miejscem wypoczynku oraz stanowią istotny surowiec w przemyśle. Niestety coraz więcej gatunków drzew zagrożone jest różnego rodzaju patogenami.
Obszary leśne są jednym z ważniejszych ekosystemów lądowych pełniących funkcje przyrodnicze, ochronne, społeczne i ekonomiczne. Filtrują powietrze z zanieczyszczeń i pochłaniają dwutlenek węgla, przez co zmniejszają jego udział w atmosferze. Łagodzą skutki efektu cieplarnianego, chroniąc nas przed szkodliwym wpływem przemysłu. Równocześnie produkują tlen bez którego ludzie nie mogliby funkcjonować. Lasy produkują go kilka razy więcej niż obszary pokryte innego rodzaju roślinnością! Stąd też określenie terenów leśnych płucami Ziemi. Drzewa chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną, powstrzymują osuwanie się ziemi i przeciwdziałają lawinom. Wpływają korzystnie na retencję wody poprzez magazynowanie jej, oczyszczanie i wprowadzanie do obiegu przyrodniczego. Z lasów pozyskiwane jest drewno i wiele innych użytecznych dla człowieka produktów. Stąd też bardzo duże znaczenie gospodarcze terenów leśnych. Drzewa i krzewy stanowią również naturalne ekrany dźwiękochłonne, a obszary leśne są naturalnym miejscem rekreacji i wypoczynku. Lasy również odgrywają olbrzymią rolę przyrodniczą stanowiąc siedliska wielu gatunków zwierząt, roślin i grzybów, wpływając znacząco na różnorodność biologiczną ekosystemów. Zachowanie właśnie tej bioróżnorodności jest bardzo ważnym działaniem. Im bardziej zróżnicowane jest środowisko przyrodnicze, tym stabilniejsze i lepiej funkcjonujące. Nie ma najmniejszej wątpliwości, iż działanie dążące do zachowania jak największej liczby terenów leśnych charakteryzujących się dużą bioróżnorodnością jest niezwykle pożądane. Niestety obecnie obserwowane jest znaczne tempo wymierania gatunków zarówno roślin jak i zwierząt, co między innymi związane jest z działalnością człowieka. Jednym z zagrożonych gatunków drzew, zwłaszcza na naszym kontynencie, jest jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.). Drzewo, uważane za jedno z najwyższych i najpiękniejszych rodzimych drzew liściastych, od lat 90-tych XX wieku wykazuje intensywne zamieranie w wielu krajach Europy. Przyczyną jest choroba powodowana przez grzyb Hymenoscyphus fraxineus, należący do workowców. Uważa się, że grzyb trafił do Europy z Azji Wschodniej.
W Polsce jesion wyniosły jest gatunkiem szczególnie istotnym tworzącym z innymi gatunkami liściastymi bogate lasy łęgowe (jesionowo-olszowe i wiązowo-jesionowe), grądy nizinne i olsy. Cechy jego drewna takie jak elastyczność, twardość czy odporność na uderzenia sprawiają, że jest ono cennym gatunkiem użytkowym wykorzystywanym w rożnych gałęziach przemysłu. Stosowane jest głównie do uchwytów narzędzi i sprzętu sportowego np. kijów hokejowych czy wioseł. Jego proste słoje sprawiają, iż wykorzystywany jest powszechnie w stolarstwie do produkcji schodów, poręczy, drzwi, okien oraz oklein. Gatunek ten jest też wartościowym materiałem parkieciarskim. Ze względu na wartość energetyczną, drewno wykorzystywane jest jako materiał opałowy. W Europie Środkowej jesion wyniosły jest szeroko stosowany jako drzewo ozdobne, sadzone w parkach a także wzdłuż dróg i ulic miast. Istnieje również bardzo długa tradycja wykorzystania jesionu wyniosłego jako źródła naturalnych substancji leczniczych. Właściwości drzewa związane z asymilacją dwutlenku węgla powodują, iż ma znaczenie w walce ze zmianami klimatu. Jesion na naszym kontynencie jest jednym z najpospolitszych drzew liściastych i ważnym siedliskiem wielu różnych gatunków dzikich zwierząt. Gatunek ten jest istotny dla bioróżnorodności drzewostanów. Trudno nawet ocenić jakie konsekwencje przyrodnicze będzie miało wymarcie tego gatunku.
Ze względu na duże znaczenie gospodarcze i przyrodnicze tego gatunku należy szukać rozwiązań zapewniających odnowienie i zachowanie jesionu wyniosłego dla przyszłych pokoleń. Jest to tym bardziej istotne, że obserwowane zamieranie jesionu wyniosłego skutkuje już teraz bardzo wyraźnymi problemami w pozyskiwaniu nasion tego gatunku. Co gorsza nasiona te często są złej jakości i cechują się niską siłą kiełkowania, co bardzo utrudnia pozyskiwanie nowych okazów.
Naprzeciw tym oczekiwaniom wyszli naukowcy z krakowskich uczelni. Interdyscyplinarny zespół naukowy w składzie dr hab. inż. Katarzyna Nawrot-Chorabik. prof. UR z Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego oraz dr hab. Dariusz Latowski z Wydziału Biochemii, Biofizyki i Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego wykorzystując metodę pośredniej organogenezy przybyszowej opracował technologię pozwalającą na uzyskanie stabilnych genetycznie i co najważniejsze odpornych na patogen sadzonek jesionu wyniosłego.
Pomimo, iż obecnie trwają intensywne prace nad rozwojem technologii w ramach badań przedwdrożeniowych, Uniwersytet ma ograniczenia odnośnie przetestowania sadzonek w warunkach rzeczywistych. Potrzebujemy partnera zainteresowanego współpracą przy dalszym rozwoju i wdrażaniu technologii, która będzie atrakcyjna nie tylko dla polskich lasów. Centrum Transferu Technologii CITTRU UJ poszukuje partnera zainteresowanego taką współpracą i wspólnym dokończeniem pracy nad metodą, która doprowadzi do uratowania tego pięknego i ważnego dla wielu rejonów gatunku drzew.
Autor: dr Renata Bartoszewicz
Źródła
- Downie A (2017) Ash dieback epidemic in Europe: How can molecular technologies help? PLoS Pathog. 13(7): e1006381.
- Gross A, Holdenrieder O, Pautasso M, Queloz V, Sieber NT (2014) Hymenoscyphus pseudoalbidus, the causal agent of European ash dieback. Mol Plant Pathol. 2014 15(1): 5–21
- Hultberga T, Sandström J Felton A, Öhman K, Rönnberg J, Witzell J, Cleary M (2020) Ash dieback risks an extinction cascade. Biological Conservation, 244 (108516)
- Pautassoa M, Aas G, Queloz V, Holdenrieder O (2013) European ash (Fraxinus excelsior) dieback – A conservation biology challenge. Biological Conservation, 37-49
- https://odr.pl/doradztwo/ekologia-i-srodowisko/ochrona-srodowiska/jak-wazna-role-dla-srodowiska-spelnia-las/
- https://jestemnaptak.pl/artykul/co-daja-nam-drzewa
- https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/slownik/f/funkcje-lasu
- https://siedlce.warszawa.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/t9xJ/content/rola-lasow-w-pochlanianiu-i-magazynowaniu-wegla-z-atmosfery
- https://wejherowo.gdansk.lasy.gov.pl/aktualnosci/-/asset_publisher/1M8a/content/funkcje-lasu/pop_up