Teksty z NIMBa: Pomiędzy ideami i rzeczywistością
Pomiędzy ideami i rzeczywistością
Justyna Jaskulska-Schab - Biolog od komórek. W CITTRU zajmuje się promocją nauki.
Tekst ukazał się w NIMBie 11 (czerwiec 2011)
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Unported.
Think tanki to nie tylko organizacje zajmujące się ekonomią, gospodarką czy bezpieczeństwem, ale i zabierające głos w kwestiach rozwoju nauki i technologii.
Przyszłość dzieje się dzisiaj - można powiedzieć odnosząc się do twórczości tuzów literatury science fiction: Lema, Zajdla czy Clarke'a. Miniaturyzacja urządzeń, mikroświat, nanotechnologie, podbój kosmosu czy poznanie tajników ludzkiego umysłu, to niegdyś tematy pisarskich wizji, a teraz niemal codzienność. Czy obecnie jesteśmy w stanie przewidzieć jej przyszłość za 5, 20 czy 50 lat? A może potrafimy tę przyszłość kreować?
Think tanki – (ang. zbiornik myśli), to niezależne ośrodki badawcze wywierające wpływ na procesy decyzyjne w sferze publicznej poprzez działalność opiniotwórczą, wydawniczą, naukowo-badawczą i ekspercką, której towarzyszą społeczne debaty.
PRODUKCJA MYŚLI
Na te pytania próbują odpowiedzieć nie tylko pisarze SF, ale także naukowcy, politycy, dziennikarze i artyści. Jest to między innymi możliwe dzięki ośrodkom think tanks – fabrykom myśli i idei, miejscom kreowania debaty publicznej. Nie są one wcale nowością, bowiem pierwsze zaczęły powstawać już na początku XX wieku. Choć pierwotnie ich zadaniem było prowadzenie badań dotyczących ekonomii, gospodarki czy obronności, to obecnie w sferze ich zainteresowań leżą także nauka i technologia. Silnym środowiskiem działania think tanków są Stany Zjednoczone, gdzie znajdują się siedziby najbardziej wpływowych instytucji tego typu.
Szybko postępujący rozwój technologiczny, dotyczący niemal wszystkich sfer życia, każdej dyscypliny naukowej, wymaga analizy i wskazania kształtu dalszych przemian, przewidzenia zagrożeń oraz korzyści z nich płynących. Dlatego wiele think tanków, w swoich programach strategicznych, podejmuje temat „Science and Technology".
SCENARIUSZE DLA ŚWIATA
Jednym z ważniejszych ośrodków analizy idei jest RAND Corporation, szczególnie zasłużony dla nauki, poddający pod dyskusję kwestie związane z rolnictwem, sztuczną inteligencją, różnymi dziedzinami life science, technologią kosmiczną czy nanotechnologią. RAND wydaje liczne publikacje, np. w Rand Technical Report, Rand External Publication i Research Brief można przeczytać o energii jądrowej, uprawach roślin czy genetycznych bazach danych. Eksperci RAND opracowali także możliwe scenariusze rozwoju technologii do 2020 roku. Uważają oni, że przyszłość należy do biotechnologii, nanotechnologii oraz technologii informatycznych. Analiza potencjału kilkunastu krajów pod kątem ich zdolności do realizacji kluczowych projektów technologicznych (np. wykorzystania energii słonecznej, łączności bezprzewodowej lub GMO), wskazała, że Stany Zjednoczone, Niemcy i Japonia są najbliższe realizacji tych celów w 2020 roku. Natomiast kraje, w których poziom rozwoju technologii nie jest wystarczająco dynamiczny, będą musiały poprzez debaty publiczne promować zalety wdrażania nowych technologii.
Dla każdej dziedziny naukowej można wskazać jej kluczowe kierunki rozwoju. Symulacją tych wydarzeń zajmuje się wiele ośrodków na świecie. I tak np. Institute for Global Futures, założony przez zajmującego się naukami społecznymi i futurologią, Jamesa Cantona, przedstawia trendy rozwoju biznesu, internetu, klimatu czy energii. Zakłada, że przyszłość biotechnologii oparta będzie na inżynierii tkankowej, projektowaniu implantów neurologicznych i badaniach procesów starzenia się organizmów.
GEOINŻYNIERIA, NANOTECHNOLOGIA, ROZWÓJ GIER…
Prognozowaniem odkryć naukowych zajmuje się Woodrow Wilson International Center for Scholars. Praca tego centrum dotyczy zarówno planowania strategicznego, zarządzania ryzykiem, jak i oceny rozwoju technologii. Oprócz badań nad postępem biologii, ochrony środowiska, nanotechnologii i na przykład rozwoju gier, kładziony jest nacisk na kognitywistykę, możliwości poznawcze ludzkiego mózgu, geoinżynierię oraz transformacje sieci kontaktów społecznych.
Wybrane adresy www
think-tanków na świecie…
www.rand.org
www.globalfuturist.com
www.wilsoncenter.org
www.foresight.org
www.c-pet.org
…w Polsce
www.smith.org.plwww.sobieski.org.pl
www.instytut.info
www.ibs.org.pl
www.polska2020.pl
… w tym na UJ
www.ceapp.uj.edu.plwww.opc.uj.edu.pl
www.holocaust.uj.edu.pl
Ciekawym przykładem think tanku, silnie zaangażowanego w badanie transformacji technologicznej jest Foresight Institute. Pełni on ważną rolę edukacyjną dotyczącą nanotechnologii. Dzięki ekspertom z chemii, biologii i fizyki, pomaga społeczeństwu i politykom zrozumieć nanotechnologię, podkreślając niebagatelną rolę, jaką odgrywa w życiu człowieka. Misja ta realizowana jest poprzez działalność wydawniczą, multimedialną oraz organizację różnorodnych wydarzeń. Warto zaznaczyć, że z Foresight Institute wywodzą się dwa ośrodki siostrzane, także skupiające się na nanotechnologii. Jeden z nich, Institute for Molecular Manufacturing, ukierunkowany jest na badania systemów molekularnych, a drugi, Center for Constitutional Issues in Technology, na aranżowanie dyskusji o nanotechnologii w sferze polityki.
Chociaż nie ma pewności co do szybkości, kierunku i zalet zmian technologicznych, to nikt nie kwestionuje stwierdzenia, że ich skutki społeczne będą daleko idące. Badaniem tych zjawisk zajmuje się The Center for Policy on Emerging Technologies (C-PET), zrzeszający naukowców, biznesmenów i polityków zaangażowanych w ocenę tych przeobrażeń i poszukujących wspólnych rozwiązań, mających na celu wykorzystanie tej wiedzy w przyszłości. Poruszają oni np. kwestie sztucznej inteligencji, dyskutują o zaawansowanych maszynach myślących i manipulowaniu procesami poznawczymi człowieka.
POLSKIE FABRYKI MYŚLI
Polskie think tanki zaczęły powstawać po 1989 roku, ale tylko niektóre z nich realizują programy związane z postępem nauki i technologii, a w sferze ich zainteresowań leży przede wszystkim elektronika, motoryzacja i biotechnologia. Zaliczmy do nich m. in. Centrum im. Adama Smitha, Instytut Sobieskiego, Instytut Wiedzy i Innowacji NPF Polska 2020 czy Instytut Badań Strukturalnych. A przecież w naszym kraju istnieją warunki do poszerzenia oferty think tanków o analizy dotyczace nauki i technologii, choćby ze względu na dostęp do wykwalifikowanych i doświadczonych naukowców. Poza tym, coraz większy dostęp do informacji, malejące zaufanie do polityków, sprzyja powstawaniu niezależnych jednostek eksperckich. Dlatego uczelnie wyższe wydają się być dogodnym środowiskiem do świadczenia usług analitycznych i opiniotwórczych. Większość jednostek uniwersyteckich prowadzi analizy, badania i ekspertyzy. Dlaczego ich nie wykorzystać i nie przedstawić wyników na forum publicznym? Mogą one pomóc w podejmowaniu decyzji zarówno przez społeczeństwo, jak i polityków.
CO SIĘ DZIEJE NA UJ?
Uniwersytet Jagielloński powoli wykształca swoje think tanki (choć brak jeszcze wyraźnie widocznych instytucji związanych z rozwojem nauki). Przykładem prężnie działającego ośrodka opinii jest Centrum Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych przy Instytucie Socjologii UJ, które dostarcza rekomendacji i propozycji rozwiązań z zakresu polityki społecznej. Kolejną jednostką ekspercką, upowszechniającą wiedzę o międzynarodowym prawie humanitarnym jest Ośrodek Praw Człowieka przy Wydziale Prawa i Administracji UJ. Poprzez działalność naukową i dydaktyczną, konferencje, wystawy, konkursy, zwraca uwagę na poszanowanie praw. Niezwykle ważną misję ma do spełnienia Centrum Badań Holokaustu Uniwersytetu Jagiellońskiego. Poprzez badania naukowe i prezentację wyników szerokiej publiczności, zwraca uwagę na potrzebę stworzenia programu nauczania o zagładzie.
Dzięki think tankom możemy poznać zagrożenia i oczekiwania związane z rozwojem nauki, przemianami gospodarczymi czy społecznymi. Wielokrotnie opinie kluczowych ośrodków wpłynęły na decyzje polityczne, szczególnie w USA. Powszechnie, analizy i prognozy „zbiorników myśli" wykorzystywane są w biznesie. Z takich usług korzystają m.in. IBM czy Apple – wprowadzając na rynek przełomowe rozwiązania i nowatorskie produkty. Think tanki to także szansa rozwoju karier młodych naukowców i możliwości zdobywania praktycznej wiedzy przez studentów. O tym także warto pamiętać.
Ilustracja: www.pixabay.com [Public domain]